Robotların Vergilendirilmesi

Neden Robotların Vergilendirilmesi Gündeme Geldi?

Vergi gelirleri içerisinde çalışan ücretlerinden ve çalışanların yaptıkları tüketimden kaynaklanan vergilerin büyük çoğunluğu oluşturduğu ülkeler bakımından insanların robotlarla ikame edilmesi, devletlerin vergi gelirlerini önemli ölçüde azaltacaktır. Robotların insanlarla ikame esnekliği arttıkça, daha fazla oranda işsizlik beklenmektedir.

Gelir kaybının kaba bir tahmini, otomasyondan kaynaklanan maaş azalışının efektif bir vergi oranıyla çarpılması sonucunda bulunabilir. McKinsey Global Institute; Ocak 2017’de, mevcut işlerin yaklaşık yarısının mevcut teknolojilerle otomasyona dönüştürülebileceğini, bunun da, sadece ABD’de 2.7 trilyon dolar yıllık ücretin ortadan kalkacağını iddia etmektedir. Tüm vergiler dikkate alındığında çalışanlar %25’ten %55’e varan yüksek efektif vergi oranlarına tabi olmaktadırlar. Bu göstermektedir ki, çalışan otomasyonu, yıllık 100’lerce milyon, hatta trilyon dolarlık vergi geliri kaybına yol açacaktır.

Robotlar, işçiler gibi stopaj ya da harcamalar üzerinden alınan vergiler bakımından vergi rejimlerine tabi olmadığından, otomasyon toplam vergi matrahını azaltacaktır.

Otomasyon süreci sonucu yürütülecek (işçilerin yeniden eğitimi, işsizlik yardımları vb.) sosyal politikalar bakımından önemli miktarda kamu kaynaklarına ihtiyaç duyulacaktır. Varılan son noktada, devletlerin otomasyon süreçlerini teşvik etmemeleri gerektiği, vergi sistemlerinin en azından robotlar ve insan işgücü arasında tarafsız olması gerektiğine inanılmaktadır.

Şayet niteliksiz çalışanlar robotlarla ikame edilirse ve politika yapıcılar bu çalışanları yeniden eğitmek için yatırım yapmazlarsa, işsizlik artar ve ücret gelirlerinden alınan vergi gelirlerinde azalış yaşanır. Dolayısıyla, vergi gelirini artıracağı ve vasıfsız çalışanların ücretlerinin, robot fiyatlarındaki düşüş ile dengelenmesine neden olacağından robotların vergilendirilmesi savunulabilir.

Nasıl Vergi Politikaları Öneriliyor?

Robotlar ve insanlar arasındaki tarafsızlığı sağlayacak ya da robotların dışında insan işgücü istihdamını teşvik edecek vergi sistemlerinin nasıl inşa edileceği tartışılmaktadır.

Konuya ilişkin olarak önerilen vergi politikaları aşağıda sıralandığı gibidir:

- Robotlara İlişkin Kurumlar Vergisi İndirimlerinin Kaldırılması: Bu yöntem, sermaye yatırımlarına ilişkin vergi teşviklerinin azaltılmasını gerektirmektedir.

Robotlara ilişkin amortisman ve diğer maliyetlerin, firmaların otomasyon seviyesi esas alınarak belirlenen dilimler aşıldıkça azalmasını içermektedir. Örneğin, yüksek seviyede otomasyon gerçekleştiren firmaların, amortisman oranlarının otomatik olarak azaltılmasıdır.

- Otomasyon Vergisi Getirilmesi: Çalışanların robotlarla ikame derecesi oranında artan oranlı vergi getirilmesidir.

Ancak bu yöntemin efektif kurumlar vergisi oranını artıracağı ve vergi sisteminin karmaşıklığını artıracağı, sonuç olarak vergi rekabetine olumsuz etkisinin olacağı düşünülmektedir.

- İnsan Çalışanlar İçin Telafi Edici Vergi Seçenekleri Getirilmesi: İnsan çalışan istihdam etmeleri halinde sağlanacak vergisel avantajları içermektedir.

Bu durumda yalnızca robotlar değil, insanlar da vergiden istisna tutulmuş olacaktır. Bunlara örnek olarak, sosyal sigorta katkı paylarının kaldırılması verilebilir.

- İnsan İşgücü İstihdam Etmeyenlere Ek Vergi

Getirilmesi: Sadece robot istihdam eden firmaların, yüklenmedikleri sosyal sigorta giderlerini karşılamak amacıyla vergi getirilmesi öngörülmektedir.

Fütüristik Bir Öneri

Oldukça fütüristik bir öneri, bir robotun bir işçi gibi çalışması durumunda varsayımsal bir ücret belirlenerek, üzerinden gelir vergisi alınmasıdır.

Diğer taraftan insansız taşıtların insanlara hizmet vermeye başlaması vb. gibi gelişmeler, robotların verdikleri hizmetler bakımından KDV mükellefi olma potansiyeli üzerinde tartışmalar da gündeme gelmiştir.

Dünya Ne Yapıyor?

Dünyada, belirtilen kaygıları göz önünde bulundurarak ilk robot vergisini uygulayan ülke 2017 yılında otomasyon makineleri üzerindeki teşviklerin azaltılması suretiyle Güney Kore olmuştur. Burada da daha çok vergi tarafsızlığının sağlanmasının ön planda tutulduğu görülmektedir.

Sonuç

Sonuç olarak yaşanan gelişmelerden doğan kaygılar ve yapılması gerekenler teorik olarak tartışılsa da, “robot vergisi” adı altında bir vergi getirilmesi, verimliliği, rekabeti, olumsuz yönde etkileyeceği ve süreci yavaşlatacağı gibi nedenlerle kısa vadede uygulanması tercih edilen bir politika olmamakla beraber, konunun gündemde kalmaya devam edeceği, uluslararası işbirliği ile konu üzerinde durulması gerektiği, orta vadede yaşanacak gelişmelerin de bu sonucu zorunlu hale getireceği düşünülmektedir.

Bu içerik hazırlanırken Berrak Atila'nın Vergi Dünyası'nın 2019 yılı Ağustos sayısında yayımlanan makalesinden faydalanılmıştır.